Κάθε γονιός παιδιού με ΔΕΠ-Υ ξέρει τι σημαίνουν «προβλήματα συμπεριφοράς», λόγω της διαταραχής. Υπάρχουν φορές, που το παιδί επιτίθεται ή αρνείται να συμμορφωθεί ακόμη και στην πιο καλοπροαίρετη παρατήρηση. Οι μισοί όμως περίπου απ’ αυτούς τους γονείς αντιμετωπίζουν, σε καθημερινή σχεδόν βάση, σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς και απειθαρχίας.
Αυτό συμβαίνει, γιατί περίπου το 40% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ αναπτύσσουν επίσης Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έντονη επιθετικότητα και συχνές εκρήξεις. Τα παιδιά αυτά έχουν την τάση να τσακώνονται, να αγνοούν ό,τι τους ζητούν και να εμφανίζουν μια εκ προθέσεως ενοχλητική συμπεριφορά.
Πόσο άσχημα μπορεί να εξελιχθεί;
-
- Ένα παιδί 4 ετών που ενοχλεί τους γονείς του ανεβάζοντας στο τέρμα τον ήχο της τηλεόρασης.
-
- Ένα παιδί 7 ετών που λέει σε όλα «όχι» και μιλάει άσχημα στους γονείς του.
-
- Ένα παιδί 11 ετών που κάνει συνέχεια ζημιές στο σπίτι και έχει σωματική βία.
Αυτά τα παιδιά είναι πιο άνετα όταν βρίσκονται σε σύγκρουση. Με το που αρχίζετε να τσακώνεστε μαζί τους, μπαίνετε στο δικό τους γήπεδο. Ρίχνουν το δόλωμα, και οι γονείς τους το αρπάζουν.
Τα θέματα ενός εναντιωματικού παιδιού επηρεάζουν όλη την οικογένεια. Το τίμημα για την συζυγική σχέση μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρό. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι φίλοι και συγγενείς τείνουν να αποδίδουν τη συμπεριφορά του παιδιού σε «κακή διαπαιδαγώγηση». Μια μη συνεπής πειθαρχία μπορεί να διαδραματίσει ένα ρόλο στην ανάπτυξη της εναντιωματικής συμπεριφοράς, αλλά σπάνια είναι η μοναδική αιτία. Η θλιβερή πραγματικότητα είναι ότι οι στρατηγικές πειθαρχίας που λειτουργούν με τα υπόλοιπα παιδιά, απλά δεν λειτουργούν με τα εναντιωματικά παιδιά.
Ψάχνοντας για πιθανές αιτίες
Πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ, που έχουν διαγνωστεί με εναντιωματική συμπεριφορά, εμφανίζουν εξ ορισμού εναντιωματικά χαρακτηριστικά. Δεν παρεκτρέπονται επειδή είναι σκόπιμα εναντιωματικά, αλλά επειδή δεν μπορούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους. Σημαντικό είναι επίσης, ότι η εναντιωματική συμπεριφορά είναι απλά ένας τρόπος γι’ αυτά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την απογοήτευση, το άγχος και τις συναισθηματικές φορτίσεις.
Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ γνωρίζουν από μικρή ηλικία, ότι είναι διαφορετικά από τα άλλα παιδιά. Βλέπουν ότι έχουν όλο και περισσότερα προβλήματα, ή ότι δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν σε θεωρητικές εργασίες, παρά τη, συχνά, πάνω από το μέσο όρο νοημοσύνη τους. Έτσι, προκειμένου να μη νιώθουν ότι υστερούν, αμύνονται με το να δείχνουν αδιάφορα. Αναπτύσσουν μια εναντιωματική στάση.
Αν μείνουν χωρίς θεραπευτικό πρόγραμμα, μπορεί η κατάσταση να εξελιχθεί σε διαταραχή διαγωγής, ένα ακόμη πιο σοβαρό πρόβλημα συμπεριφοράς, που χαρακτηρίζεται από σωματική βία, παραβατική συμπεριφορά, κλπ.
Παίρνοντας θεραπεία
Κάθε παιδί με ΔΕΠΥ, που εμφανίζει σημάδια εναντιωματικής συμπεριφοράς, χρειάζεται κατάλληλη θεραπεία. Επειδή η εναντιωματική συμπεριφορά είναι συχνά απόρροια άγχους, θα πρέπει να αντιμετωπίσετε την πηγή του άγχους, πριν στραφείτε στα θέματα συμπεριφοράς.
Εάν ένα παιδί εμφανίζει μόνο ήπια ή σποραδική εναντιωματική συμπεριφορά, τότε μπορούν να το αντιμετωπίσουν οι γονείς εφαρμόζοντας κάποιες τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς. Αν όμως η εναντιωματική συμπεριφορά είναι αρκετά σοβαρή, ώστε να διαταράξει τη ζωή στο σπίτι ή στο σχολείο, είναι καλύτερα να συμβουλευτείτε έναν ειδικό στα προβλήματα συμπεριφοράς της παιδικής ηλικίας.
Καρότο και μαστίγιο
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, μέρος του θεραπευτικού προγράμματος, είναι η εκπαίδευση των γονέων στη διαχείρισή της συμπεριφοράς του παιδιού. Ο θεραπευτής διδάσκει τους γονείς πως να αλλάξουν τους τρόπους που αντιδρούν στη συμπεριφορά του παιδιού τους – είτε αυτή είναι καλή, είτε είναι κακή.
Βασικά, οι γονείς εκπαιδεύονται στη λογική του “καρότου και του μαστίγιου”». Με το “καρότο” επαινείτε και επιβραβεύετε το παιδί για τη συνεργασία του, με το “μαστίγιο” καθορίζετε σαφείς συνέπειες για την ανάρμοστη συμπεριφορά, που συνήθως περιλαμβάνουν τη διακοπή μιας ευχάριστης δραστηριότητας ή την αφαίρεση ενός προνομίου.
Η εκπαίδευση των γονέων είναι συνήθως πολύ αποτελεσματική και οι γονείς που εκπαιδεύονται αναφέρουν επίσης βελτίωση στη συζυγική τους σχέση, αλλά και βελτιωμένη συμπεριφορά από τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας.
Οι γονείς συχνά τροφοδοτούν το πρόβλημα με την επιβολή υπερβολικά σκληρής ή ασυνεπούς πειθαρχίας. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να επιβεβαιώνουν το κύρος τους με τη δημιουργία σαφών κανόνων ανταμοιβής και τιμωρίας, τους οποίους θα εφαρμόζουν με απόλυτη συνέπεια και ψυχραιμία.
Καλό θα είναι να μένετε μέχρι τις δυο παρατηρήσεις: την πρώτη φορά, που θα ζητήσετε από το παιδί σας να κάνει κάτι, δώστε του δυο λεπτά για να ανταποκριθεί. Αν δεν υπακούσει, πείτε του ήρεμα: σου ζητώ για δεύτερη φορά να σηκώσεις, π.χ., το μπουφάν σου. Καταλαβαίνεις τι σου ζητάω, και ποιες θα είναι οι συνέπειες αν δεν το κάνεις; Ελπίζω να φερθείς έξυπνα. Αν χρειαστεί να το πείτε και τρίτη φορά τότε θα πρέπει να υπάρξουν συνέπειες: σβήνει η τηλεόραση για μια ώρα, ή απομακρύνεται το ηλεκτρονικό παιχνίδι.
Θετική αντίθεση
Η επιβράβευση της καλής ή η τιμωρία της κακής συμπεριφοράς δεν είναι καμιά επαναστατική ιδέα, αλλά με τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, είναι πιο εύκολο να το λες παρά να το κάνεις. Οι γονείς πρέπει να συγκρατήσουν την παρόρμησή τους να φωνάξουν και ταυτόχρονα πρέπει να μάθουν πως να εφαρμόζουν τις ανάλογες τιμωρίες.
Πολλοί γονείς εστιάζουν τόσο πολύ στις αρνητικές συμπεριφορές που ξεχνούν να ενισχύσουν τις θετικές. Ωστόσο, η θετική ενίσχυση είναι η ψυχή της εκπαίδευσης γονέων.
Ο ενθουσιασμός μετράει
Όταν οι γονείς επαινούν, θα πρέπει να το κάνουν με ενθουσιασμό. Ένα χλιαρό “καλό”, δεν αλλάζει τη συμπεριφορά του παιδιού. Ο έπαινος πρέπει να επισημαίνει την αξιέπαινη συμπεριφορά και, ιδανικά, να περιλαμβάνει και κάποια χειρονομία. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να πείτε: “Ήταν καταπληκτικό που έπαιξες τόσο ήσυχα ενώ μιλούσα στο τηλέφωνο!” και στη συνέχεια να δώσετε στο παιδί σας ένα φιλί.
Οι κατάλληλες ανταμοιβές και οι τιμωρίες διαφέρουν από παιδί σε παιδί. ‘Όσο πιο δημιουργικά τις προσαρμόσετε στις συγκεκριμένες ικανότητες και ανάγκες του παιδιού σας, τόσο το καλύτερο.
Η συνέπεια στον τρόπο που αντιμετωπίζετε το παιδί σας, ο τρόπος που θέτετε κανόνες, που εκφράζετε τις προσδοκίες σας, που δίνετε προσοχή, που ενθαρρύνετε την καλή συμπεριφορά και επιβάλετε τις συνέπειες για την κακή συμπεριφορά, είναι το κλειδί για τη βελτίωση των πράξεων του παιδιού σας.
Γεράσιμος Ρούσσος
- Επιστημονικός Υπεύθυνος Διεπιστημονικού Κέντρου: «ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»
- MSc στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία
- Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
- Εκπαιδευτής Εκπαιδευτών & Εκπαιδευτής Ενηλίκων
- Παιδιατρικός Εργοθεραπευτής S.I.T. – Εμψυχωτής
Για οποιαδήποτε ενημέρωση ή πρόσθετη πληροφόρηση, παρακαλώ μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο 210-2792955 & 6934-457847